Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez, enflasyondaki düşüşün baz etkisi olarak bilinen bir nedenden kaynaklanacağını ve herhangi bir politika uygulanmasa dahi gerçekleşeceğini açıkladı.
Eğilmez, bu düşüşün uygulanan ekonomi programlarıyla ilişkilendirilmesinin gerçeği yansıtmayacağını da vurguladı.
Mahfi Eğilmez, kendi bloğunda kaleme aldığı yazısında enflasyonun baz etkisiyle nasıl düşeceğini teknik olarak anlattı.
Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez’in “Yaz Aylarında Enflasyon Nasıl Düşecek?” başlıklı yazısı şöyle:
“Yapılan bütün açıklamalarda enflasyonun yaz aylarında hızla düşeceği anlatılıyor. Bu anlatılırken de genellikle uygulanan programın sonucu olarak böyle bir gelişme olacağı ya vurgulanıyor ya da ima ediliyor. Oysa enflasyonda ortaya çıkacağı ifade edilen düşüş[i] baz etkisi[ii] dediğimiz bir gerçeğin ortaya çıkacak olmasından kaynaklanacak.
Bu durumu açıklamak için önce Nisan – Aralık ayları arasında ortaya çıkacak aylık enflasyon oranlarını esas alan senaryolardan oluşan bir tablo paylaşayım sonra da bu tablo üzerinden enflasyonda düşüşün nasıl ortaya çıkacağını anlatayım.
Tablo: Çeşitli Senaryolara Göre Yıllık Enflasyon Oranı Tahmini (2022 Aralık ile 2024 Mart ayları arasındaki beriler TÜİK verilerinden alınmıştır. Nisan 2024 ile Aralık 2024 arasındaki veriler ise çeşitli senaryolara göre tahminleri göstermektedir.)
Bu karışık görünümlü tabloyu açıklayarak başlayalım. Tablonun 1 numaralı sütunu sarı boyalı bölgeye kadar gerçekleşmiş aylık TÜFE enflasyonu oranlarını gösteriyor. Sarı boyalı bölüm ise Nisan ile Aralık ayları arasında enflasyonun her ay yüzde 2,5 gerçekleşeceği varsayımını yansıtıyor. 2 numaralı sütundaki sarı boyalı alan aylık TÜFE enflasyonunun her ay yüzde 3 gerçekleşeceği tahminine dayalı senaryo sonuçlarını gösteriyor. 3 numaralı sütundaki sarı boyalı alan Nisan – Mayıs aylarında aylık enflasyonun yüzde 3, Haziran – Temmuz aylarında yüzde 2,5, Ağustos – Eylül aylarında yüzde 2, son üç ayda da yüzde 3,5 olacağı varsayımına dayalı senaryo sonucunu sergiliyor. A.B ve C sütunları da 1, 2 ve 3 numaralı sütunlardaki varsayımları TÜFE endeksine uygulayarak yıllık enflasyonun 2024 sonunda nereye varacağını gösteriyor. Buna göre yılın kalan 9 ayında enflasyon aylık ortalama olarak yüzde 2,5 gerçekleşirse yılsonunda enflasyon yüzde 44, enflasyon kalan 9 ayda aylık ortalama olarak yüzde 3 gerçekleşirse yılsonunda yüzde 50, aylık olarak inişli çıkışlı gerçekleşirse de yılsonunda yüzde 48 dolayında bir enflasyon oranıyla 2024 yılını tamamlayacağız demektir.
Hiçbir politika uygulanmasa da düşüş gerçekleşecek
Bu tabloda en fazla dikkat edilmesi gereken alan 2023 yılının Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır (üstteki yeşil alan.) İşte baz etkisi dediğimiz olgu buradan kaynaklanıyor. O ayların toplam enflasyon oranı yüzde 23,33. Bu büyük oran çıkıp da yerine mesela toplam % 10 oranı girse enflasyon yıllık bazda 13 puan dolayında düşüş gösterecek demektir. Yani baz yüksek olduğu için artış oranı yüksek olsa bile o kadar yüksek olmayacağı için düşüş olmuş görünecektir.
Bir de alttaki yeşil alan var. 2024 yılının ilk iki ayında da aylık enflasyon oranları yüksek çıkmıştı. Bunun da baz etkisi 2025 yılının ilk iki ayında görülecek.
Baz etkisiyle düşüş, hiçbir politika uygulanmasa da gerçekleşecek bir düşüştür. O nedenle bu gerçekleştiğinde uygulanan programla ilişki kurulması yönündeki açıklamaların gerçeği yansıtmayacağını şimdiden söyleyelim.
[i] Enflasyon düşüşü ne demektir?
Enflasyon düşüşü fiyatlarda düşüş demek değildir. Enflasyon düştü dediğimizde fiyatların artış hızının düşüşünü kastediyoruz. Örneğin geçen yıl Temmuz ayında % 9,49 artan enflasyon bu yılın Haziran ayında yüzde 3 artmışsa bu enflasyon düşüşüdür, fiyatlarda düşüş değildir.
[ii] Baz etkisi nedir?
Baz etkisi; karşılaştırmaya konu olan iki dönemden ilkinde herhangi bir nedenle oran ya da sayılar üzerinde ortaya çıkan aşırı bir yükseliş veya düşüşün karşılaştırılan dönemlerin sonuçları üzerinde yarattığı etkidir. Yukarıdaki örnekle açıklayalım. Geçen yılın Temmuz ayında döviz kurlarındaki artış ve gıda fiyatlarındaki yükseliş sonucu aylık enflasyonun yüzde 9,49 oranında geldiğini biliyoruz. Bu yılın Temmuz ayında kurlar aynı sıçramayı göstermez, gıda fiyatları geçen yıldaki kadar artmaz, başkaca da bir olumsuz etki olmazsa aylık enflasyonun yüzde 9,49’dan çok daha düşük geleceğini düşünüyoruz. Bu durumda geçen yılın Temmuz ayına ait yüzde 9,49’luk enflasyon oranı endeksten çıkacak yerine bu yılın Temmuz ayında gelecek (mesela % 2,5 oranındaki) enflasyon endekse girecek ve 12 aylık enflasyon 7 puana yakın düşmüş olacaktır. Buna baz etkisi deniyor.”
